Page 43 - Fabio Gasti (a cura di), Seneca e la letteratura greca e latina. Per i settant’anni di Giancarlo Mazzoli, Pavia, Pavia University Press, 2013
P. 43







Séneca y Cicerón: dos visiones del pasado 31

de orat. 2,337 ad consilium autem de re publica dandum caput est nosse rem
publicam; ad dicendum vero probabiliter nosse mores civitatis; qui quia crebro
mutantur, genus quoque orationis est saepe mutandum.

En efecto, los cambios son necesarios, se imponen, pero deben estar controlados, no quedar
en manos de cualquier persona. Puede cambiar el tipo de derecho, de instituta, de mores,
de consuetudines, pero hay que exigir garantías de que no se trata de cambios arbitrarios.
Y, sin embargo, tanto cuando habla de la introducción de una novedad en el marco
legal, como cuando se refiere sin más al cambio, Cicerón muestra su disconformidad:

Verr. 2,67 hoc iniecto metu iudicibus novo more, nullo exemplo, ecquam rem
17
putatis esse in Sicilia nisi ad nutum istius iudicatam?
Mur. 44 non placet mihi inquisitio candidati praenuntia repulsae, non testium potius
quam suffragatorum comparatio… praesertim cum iam hoc novo more omnes
fere domos omnium concursent et ex vultu candidatorum coniecturam faciant
quantum quisque animi et facultatis habere videatur.
leg. 38 … quarum (scil. civitatum) mores lapsi ad mollitias pariter sunt inmutati
cum cantibus, aut hac dulcedine corruptelaque depravati…
rep. 2,7 est autem maritimis urbibus etiam quaedam corruptela ac mutatio morum:
admiscentur enim novis sermonibus ac disciplinis…

En el segundo ejemplo el significado de mos se amplia y se introduce el punto de vista
político, el modo de operar en las elecciones que está regulado por el mos.
Sólo una vez se muestra favorable al cambio:

leg. 3,40. [Los atenienses consultan el oráculo para saber qué religio debe respetar:]
oraclum editum est: “eas quae essent in more maiorum”. Quo cum iterum venissent
maiorumque morem dixissent saepe esse mutatum, quaesissentque quem morem
potissimum sequerentur e variis, respondit “optumum”.

Y, en cambio, muestra su admiración ante los pueblos y los hombres que se mantienen
fieles a los mores:
Flacc. 63 adsunt Lacedaemonii, cuius civitatis spectata ac nobilitata virtus non
solum natura corroborata verum etiam disciplina putatur; qui soli toto orbe terrarum
septingentos iam annos unis moribus et numquam mutatis legibus vivunt.

Cato 10 erat enim in illo viro comitate condita gravitas nec senectus mores
mutaverat…

Cicerón raras veces adopta una visión personal ante la sociedad en que vive, sus
percepciones giran en torno a la política y, por tanto, esa es la orientación de su prosa,


17
Mur. 164; Verr. 2,114 y 5,68.

   38   39   40   41   42   43   44   45   46   47   48