Page 40 - Fabio Gasti (a cura di), Seneca e la letteratura greca e latina. Per i settant’anni di Giancarlo Mazzoli, Pavia, Pavia University Press, 2013
P. 40
28 Carmen Codoñer
parte de un colectivo, cuya personalidad se define por ser miembro de ese colectivo. Con
homines designamos un colectivo formado por personas por el mero hecho de serlo.
Y así, cuando el genitivo que determina a mos indica al género humano (hominum) o a
un individuo aislado, el significado moral del término se hace presente del mismo modo
que la determinación genitiva mediante civitas, indicativo del colectivo de ciudadanos
inclina hacia un significado indicador de ‘normas de comportamiento impuestas por la
utilitas común’:
Brut. 84 sed est mos hominum, ut nolint eundem pluribus rebus excellere.
Balb. 57 quamquam istorum animos qui ipsi Cornelio invident, non est difficillimum
mitigare; more hominum invident, in conuiuiis rodunt, in circulis [idcirco] vellicant,
non illo inimico, sed hoc malo dente carpunt.
leg. agr. 2,95 non ingenerantur hominibus mores tam a stirpe generis ac seminis
quam ex iis rebus, quae ab ipsa natura nobis ad vitae consuetudinem
suppeditantur, quibus alimur et vivimus.
fin. 4,61 nobis enim ista quaesita, a nobis descripta, notata, praecepta sunt,
omniumque rerum publicarum rectionis genera, status, mutationes, leges etiam et
instituta ac mores civitatum perscripsimus.
de orat. 1,224 usque eo illa, quae dicenda de iustitia putabat (scil. Plato), a vitae
consuetudine et a civitatum moribus abhorrebant.
Cato 63 haec enim ipsa sunt honorabilia quae videntur levia atque communia,
salutari adpeti decedi adsurgi deduci reduci consuli; quae et apud nos et in aliis
civitatibus, ut quaeque optime morata est, ita diligentissime observantur.
divin. 2,11 quid? cum quaeritur, qui sit optimus rei publicae status, quae leges, qui
mores aut utiles aut inutiles, haruspicesne ex Etruria arcessentur, an principes
statuent et delecti viri periti rerum civilium?
rep. 5,1 nam neque viri, nisi ita morata civitas fuisset, neque mores, nisi hi viri
praefuissent, aut fundare aut tam diu tenere potuissent tantam et tam fuse lateque
imperantem rem publicam.
de orat. 3,76 illa vis autem eloquentiae tanta est, ut omnium rerum, virtutum,
officiorum omnisque naturae, quae mores hominum, quae animos, quae vitam
continet, originem vim mutationesque teneat, eadem mores, leges, iura describat, rem
publicam regat omniaque, ad quamcumque rem pertineant, ornate copioseque dicat.
En los dos últimos ejemplos se ve claramente la diferencia entre vir y civis. Un hombre,
como individuo tiene un carácter, una personalidad, cuando ese hombre se define por
pertenecer a una civitas, los valores que representa son los de la civitas no los personales.
La fuerza de la palabra es tal que puede hablar de los valores, de las normas por las
que se rige la naturaleza, que incluye las costumbres de los hombres, etc., esa misma